Bryn-mawr, Blaenau Gwent

Brynmawr

Math	tref farchnad, cymuned
Poblogaeth	5,530, 5,245
Daearyddiaeth
Sir	Blaenau Gwent
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	582.3 ha
Cyfesurynnau	51.796°N 3.183°W
Cod SYG	W04000927
Cod OS	SO185115
Cod post	NP23
Gwleidyddiaeth
AC/au	Alun Davies (Llafur Cymru)
AS/au	Nick Smith (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd Bryn Mawr, Pennsylvania.

Tref farchnad a chymuned ym mwrdeistref sirol Blaenau Gwent, Cymru, yw Bryn-mawr^[1] neu Brynmawr.^[2] Saif y dref, weithiau fe'i dyfynnir yn dref uchaf Cymru, rhyw 1,250 i 1,500 traed uwchlaw lefel y môr ar ben Cymoedd De Cymru. Tyfodd hi yn ystod cyrhaeddiad y gweithfeydd glo a diwydiannau haearn yn y 19eg ganrif gynnar.

Mae Caerdydd 35 km i ffwrdd o Frynmawr ac mae Llundain yn 215.1 km. Y ddinas agosaf ydy Casnewydd sy'n 26.4 km i ffwrdd.

Yn wreiddiol, roedd hi'n anheddiad pentrefol bach o'r enw Gwaen Helygen (Cors Helygen mewn Cymraeg Cyfoes, neu "Marsh of the Willow" yn Saesneg) a oedd yn gorwedd yn y sir flaenorol o Sir Frycheiniog. Gydag ehangiad gwaith haearn Nant-y-glo, roedd angen tai ar y gweithwyr, a throdd Frynmawr yn dref ffyniannus. Er gwaethaf y cloddio glo yn dirywio, mae amgueddfa mwyngloddio fawr ar bwys y dref ym Mlaenafon o'r enw Pwll Mawr.

Heddiw, mae gan Frynmawr boblogaeth o fwy na 6,000 o bobl. Yn ôl Cyfrifiad 2001, mae 8% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg. Mae 425 o bobl yn gallu siarad Cymraeg, mae 416 yn gallu darllen Cymraeg, ac mae 366 yn gallu ysgrifennu Cymraeg. Yn 2001, 9.4% o'r boblogaeth yn medru'r Gymraeg.^[3]

Roedd gan y dref yr unig ysgol gynradd Gymraeg o'r enw Ysgol Gymraeg Brynmawr gyda 310 o ddisgyblion tan 2010, pan symudwyd yr ysgol i'r Blaenau i ysgol sydd wedi'i hadeiladu'n bwrpasol, newydd sbon o'r enw Ysgol Gymraeg Bro Helyg.

1. ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
2. ↑ British Place Names; adalwyd 9 Rhagfyr 2021
3. ↑ "The Changing Face of Wales - Welsh Speakers". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-03-01. Cyrchwyd 2013-03-24.